ROZUM. Nazwa rozum ma co najmniej trzy różne znaczenia. W pierwszym znaczy tyle co rozsądek i jest przeciwieństwem bezrozumu, głupstwa. W drugim rozum to tyle, co umiejętność wnioskowania, wyciągania wniosków. W tym drugim znaczeniu rozum jest przeciwieństwem bezpośredniego doświadczenia przedmiotu, intuicji. Wreszcie w trzecim (oświeceniowym) znaczeniu słowa “poznać za pomocą rozumu” to tyle, co “poznać za pomocą doświadczenia i opartego na nim wnioskowania”, z wykluczeniem autorytetu i wiary.

Rozumu w drugim znaczeniu dotyczy zabobon wymyślony przez Niemców, którzy mniej więcej od dwóch wieków (Kant) odróżniają dwa rozumy: jeden zwany Verstand, mający zastosowanie w naukach szczegółowych oraz w życiu codziennym, drugi, który zowią Vernunft, który ma być rozumem w pełnym i głębokim słowa znaczeniu. Ten rozum ma za przedmiot całość świata itp., jest więc władzą typowo “filozoficzną” Ten wymysł jest zabobonem: człowiek ma tylko jeden rozum, który stosuje w różnych dziedzinach, także w metafizyce. Ów rzekomo wyższy, filozoficzny rozum, Vernunft, jest wymysłem filozofów. Warto podkreślić, że inne języki nie posiadają wyrażeń odpowiadających owemu zabobonnemu rozumowi Niemców, w każdym razie nie posiada go język angielski, francuski, włoski ani polski.

Rozumu w trzecim znaczeniu słowa dotyczy racjonalizm w oświeceniowym słowa znaczeniu, to jest twierdzenie, że rozum może dać odpowiedź na wszystkie możliwe pytania. Z tym zabobonem łączy się nieraz ubóstwianie rozumu. W czasie rewolucji francuskiej ustanowiono oficjalny kult rozumu, reprezentowanego przez aktorkę, stojącą na głównym ołtarzu katedry paryskiej Notre Dame (patrz bałwochwalstwo). Zabobonny charakter tego wierzenia jest oczywisty.

Patrz: intuicja, oświecenie, racjonalizm.